Prof. Dr. Mehmet Sütyemez, a Recolte Du Monde Dergisi’ne röportaj vererek uzmanı olduğu konu olan ceviz hakkında çok değerli bilgiler verdi.
Sütyemez, “Ceviz bahçesi kuracak üretici adaylarına, “seçtikleri bölgeye uygun çeşit, sertifikalı yani ismine doğruluğu sorgulanabilen ve sağlıklı fidan almalarını tavsiye ederim.” dedi.
Sizi tanıyabilir miyiz?
Öncelikle Türkiye ceviz yetiştiriciliğini çok kısada olsa değerlendirme imkanı verdiğiniz için siz ve ekibinize teşekkür ederim.
Prof. Dr. Mehmet SÜTYEMEZ, aslen K.Maraş Çağlayancerit ilçesi, Helete Kasabası’ndan (mahallesi) olup, halen Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi (KSÜ) Ziraat Fak. Bahçe Bitkileri bölümünde görev yapmaktayım. Başta ceviz olmak üzere Meyve ıslahı ve yetiştiriciliği üzerine araştırmalar yapmaktayım.
Ceviz üzerine araştırma- çalışmalara nasıl başladınız?
- Maraş bölgesi ceviz yetiştiriciliğinde Türkiye de çok önemli bir yere sahiptir. Doktora tez çalışmam başlayana kadar Kahramanmaraş bölgesinde bir akademik araştırma yapılmamıştır. 1994 yılında doktora tez çalışmasıyla beraber ceviz araştırma ve ıslah çalışmalarına başladım ve halende belli bir program dâhilinde devam ediyorum.
Geliştirdiğiniz kaç ceviz çeşidi var? Sizin için en önemlileri hangileridir?
Bugüne kadar toplam 9 ceviz çeşidimiz mevcuttur. 2009 yılında MARAŞ 18 ve SÜTYEMEZ 1, 2010 yılında “KAMAN 1” 2016 yılında, “DİRİLİŞ, 15 TEMMUZ ve MARAŞ 12”, 2017 yılında “BAYRAK” ve 2019 yılında “ BAHRİ KOZ ve EFSUS 46” olmak üzere tarafımdan 9 ceviz çeşidi patentlenmiş (tescillenmiş) ve Türkiye ceviz yetiştiriciliğine sunulmuştur.
KSÜ, Türkiye deki tüm üniversiteler içerisinde ilk ceviz çeşidi(MARAŞ 18 ve SÜTYEMEZ 1) geliştiren üniversite olma unvanına ilaveten Türkiye’de melezleme ile ceviz çeşidi (DİRİLİŞ ve 15 TEMMUZ) ıslah edip tescil eden ilk ve halende tek üniversite olma unvanı da sahip olmuştur.
Elbette bütün çeşitlerde benim için önemlidir. Her birinin ayrı ayrı üstün özellikleri vardır. Ancak şu anda Türkiye ceviz yetiştiriciliğinde “MARAŞ 18” çeşidi çok önemli bir yere sahiptir. SÜTYEMEZ 1 ve KAMAN 1 çeşitleri de Türkiye’nin değişik bölgelerinde bahçe tesislerinde kullanılmaktadır.
Türkiye’nin melezleme ile elde edilmiş ilk ceviz çeşitleri olan “Diriliş ve 15 Temmuz” özelliklerini bizlerle paylaşır mısınız?
Her iki çeşidinde en dikkat çeken özellikleri ‘geç yapraklanmasıdır.’ Yani her iki çeşitte ülkemizdeki tüm yerli çeşitlerden ve çoğu yabancı çeşitlerden daha geç yapraklanmaktadır. 15 Temmuz çeşidi bu yönüyle çok daha dikkat çekici özelliğe sahiptir. 15 Temmuz çeşidi dünyada standart olarak yetiştirilen ve en geç ceviz çeşitlerinden biri olan “Franquette” çeşidi ile aynı dönemde yapraklanmaktadır. Yapraklanması geç olan bu yeni çeşitler ülkemiz için oldukça ümit verici çeşitlerdir.
Verim düzeyleri oldukça yüksek olan bu çeşitler, ayrıca çoğu yerli ve yabancı standart çeşitlerden daha üstün meyve kalite özelliklerine sahiptirler.
Özetle, bu çeşitlerin en önemli özellikleri, geç yapraklanmaları yanında Chandler çeşidine göre iç meyve oranlarının yüksek olması, yapraklarını erken dökmeleri ve daha erken hasada gelmesidir
Geliştirdiğiniz “SÜTYEMEZ 1 Cevizi” büyüklüğü ile dikkat çekiyor ve dünyanın en iri cevizi olma iddiasını taşıyor. Bu türün özelliklerini ve geliştirilme amacını bize özetler misiniz? Gıda alanında hangi sektörlerde kullanılabilir?
Evet. SÜTYEMEZ 1 çeşidi, bugüne kadar tescilli dünyanın en iri cevizi olma özelliğini korumaktadır. Cevizin tüketildiği her alanda rahatlıkla tüketilebilen albenisi çok yüksek bir çeşittir. Çeşidin meyve ağırlığı 25-27 gram iken iç ağırlığı 12-14 gram (Sadece bu iç ağırlığı normal bir ceviz ağırlığındadır.) iç randımanı ise %49-51’dir. Cevize uygun her bölgede yetişebilir.
Bu türlerin ülke topraklarına uyumu konusunda bilgi vererek bizi daha ayrıntılı şekilde aydınlatır mısınız?
Islah edip patentlenen ceviz çeşitlerimizin meyve kalitesinin üstün özelliklere sahip olmasının yanında, bitkisel karakterler yönüyle de üstün özelliklere sahiptir. Bu yüzden Türkiye ekolojisinde ceviz yetiştiriciliğine uygun tüm alanlarda rahatlıkla yetiştirilebilir.
Chandler adı verilen Amerikan tipi cevizin ülkemizde yaygın bir şekilde ekimi sözkonusu. Sizin görüşünüzü alabilir miyim?
Chandler verimli kaliteli bir çeşit, şu anda dünyada en fazla yetiştirilen çeşittir. Bu çeşidin Türkiye’ye kazandırılması ve sertifikalı olarak yetiştirilmesi tarafımdan gerçekleştirilmiştir. Türkiye de özellikle yazları sıcak geçen bölgelerimizde, kış soğukları çok sert geçmeyen bölgelerimizde yetiştirilebilir veyahut yetiştirilmektedir.
Ceviz üreticilerine önerileriniz nelerdir? Ceviz yetiştiriciliğinde dikkat edilmesi gereken en önemli noktalar nelerdir?
Doğru bir ceviz yetiştiriciliği ile ilgili teknik ve pratik bilgileri burada anlatabilmem mümkün değil, sayfalar sürer.
Ancak ceviz bahçesi tesis edecek üretici adaylarımıza özet olarak tavsiyem şudur: “Doğru bir yer(bölge) seçimi, isabetli çeşit seçimi, sağlıklı ve ismine doğru fidan tercihi, doğru bahçe tesisi, doğru kişilerle çalışma, doğru dürüst bakım. Bu doğrulardan kesin doğru sonuç çıkar.
Türkiye de son yıllarda nisbi olarak azalmakla beraber en fazla yapılan yanlışlardan “biri yanlış çeşit seçimi ve ismine doğru olmayan fidanlar” ile bahçe tesis edilmesidir.
Örneğin; Türkiye’mizde bazı TV ve sanal ortamlarda fidan pazarlama teknikleri sözüm ona çok gelişmiş durumda, “konu ile ilgili kontrolsüz abartılı, hatta aslına uygun olmayan yönde çok farklı reklam ve haberlere yer verilmektedir. Maalesef bu konuda cevizde uzun yıllardır nasibini almaktadır. Bazı sosyal medya, TV ve internet ortamlarında aslına uygun olmayan bitkisel materyal tanıtımları, çeşide ait olamayan özellikleri yansıtan reklamlar ayrıca tescilli olmayan yani milli çeşit listesinde yer alamayan ne olduğu belirsiz ceviz bitkisel materyallerin reklamı ve satışı yapılmaktadır. Bu durum Anadolu ceviz yetiştiriciliğine vurulan en büyük darbedir. Bu konuda 5553 sayılı kanunun ilgili maddesine göre acilen işlemlerin yapılması ve bu organizasyonların durdurulması gerekir.
Bu yüzden ceviz bahçesi tesis edecek üreticilerin, ceviz fidanı alıp bahçesine ceviz dikecek kişilerin, başta internet ortamları olmak üzere bazı TV reklamlarına çok ama çok dikkat etmeleri gerekmektedir.
Türkiye’de Tarım Orman bakanlığının ilgili kurumu olan TTSM listesinde olmayan bitkisel materyalleri almamaları gerekir.
Ceviz bahçesi kuracak üretici adaylarına, “seçtikleri bölgeye uygun çeşit, sertifikalı yani ismine doğruluğu sorgulanabilen ve sağlıklı fidan almalarını tavsiye ederim.
En iyi ceviz üretici ülke sizce hangisi, neden?
Elbette ABD’dir. ABD dünyanın en fazla ceviz üreten 2. ülkesi olmakla birlikte dünyada en fazla ceviz ihracatı yapan ülkedir.
Çünkü ceviz yetiştiriciliğinin her aşaması hem devlet hem de özel sektör tarafından desteklenmektedir. Cevizin üretimini artırmak için ar- ge araştırmaları ve eğitim çalışmaları çok güçlü bir şekilde desteklenmektedir.
Cevizin tüketimini artırmak için cevizin beslenme ve insan sağlığına olan katkıları çok yoğun bir şekilde reklam ve sosyal medya aracılığı ile anlatılmaktadır. Ceviz ihracatını artırmak için doğru yöntemler kullanılmaktadır. Özellikle toplumun önde gelen kişileri üzerinden reklam ve basın haberleri ile ceviz tüketimi ve ihracatını tetikleyici çalışmalar yapılmaktadır.
Cevizde makineleşme konusunda en iddialı ülke hangisi, neden?
ABD, Şili’den sonra Fransa’dır.
Türkiye’de son dönemde artan ceviz çiftlikleriyle ilgili fikirlerinizi alabilir miyiz?
Çok şükür, Türkiye’mizin yakın zamanda ceviz üretimini artıracak çok modern bahçeler kurulmaktadır. Bunda devletimizin son 10 yılda verdiği desteğin önemli katkısı vardır. Hatalı bölgelerde ceviz bahçeleri kurulmasının yanında, birçok yerde yanlış çeşit seçimleri yapılmıştır. Hatta bir çok bahçede eksik alt yapıların yanında yetersiz/yanlış bahçe bakım ve besleme uygulamaları da yapılmaktadır. Bütün bunlar zaman, verim ve kalite kayıplarına sebep olmaktadır.
Ancak kurulan bu ceviz bahçeleri yeterli midir? Elbette hayır. Çünkü Türkiye’mizin ceviz üretimi en az 500.000 ton olmalıdır. Bu yüzden bugünkü gerçek üretim değerlerimizi en az 4 kat artırmak zorundayız. Bu da doğru büyük nitelikli bahçe tesisleri ve bakımları ile mümkündür.
Tahminim son 10 yılda kurulan ceviz bahçeleri ile ceviz üretimimiz ancak 300.000 ton civarında olabilecektir. Bu yüzden bu tarih itibariyle bugüne kadar kurulan mevcut ceviz ağaç varlığımızın en az 2 katına çıkması gerektiğini düşünüyorum.
Türkiye, çeşitli kaynaklardan edinilen bilgiye göre tükettiği cevizin ortalama %70’ini ithal ediyor. Sizde Türkiye ne zaman kendine bu alanda yetecek?
Maalesef 70 olmasa da 50‘nin üzerinde. Ne zaman olur bilmem ancak olmak zorunda. Çünkü Anadolu cevizin anavatan bölgeleri içerisinde yer almakla kalmayıp, 2000 yıldır ceviz yetiştirilmekte, 700 yıldır da ceviz ticareti yapılmaktadır. Bu kadar güçlü ceviz kültürümüz varken bugün ceviz ithalatının yapılması kabullenecek bir durum değildir. Bu yüzden konunun tüm paydaşları olarak el birliği yaparak ceviz üretiminde Türkiye’mizi hak ettiği yere taşımak zorundayız. Çünkü ceviz Türkiye’miz için en önemli stratejik ürünlerden biridir. Önce kendimize yetecek miktarda ceviz üretip halkımızın her kesiminin bu sağlıklı ürünle beslenmesini sağlayacağız, ikinci olarakta fazla üretip hemen yanımızdaki Avrupa ülkeleri başta olmak üzere ceviz ihracatı yaparak ekonomik gelir sağlayacağız.
Son olarak eklemek istediğiniz bir şey var mı?
Türkiye için stratejik öneme sahip meyvelerden biri olan ceviz yetiştiriciliğine daha önemli ve özenli destekler verilmeli
Başta ıslah olmak üzere tüm ar-ge çalışmalarına kamu ve özel sektör tarafından daha fazla destek verilmelidir.
Cevizin insan beslenmesindeki önemine dair görsel ve yazılı basında daha fazla yer verilmelidir. Hatta kamu spotları yapılabilir.
Okullarda öğrencilere “her gün bir bardak süt her gün 2 tane ceviz” sloganı ile sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazandıracak uygulama ve projeler geliştirilmelidir.
Sağlıklı ve ismine doğru fidan üretimi için, Tarım Orman Bakanlığının 2009 yılında çıkarılan yönetmeliği tam anlamıyla işler hale getirmesi elzemdir.
Bazı görsel ve internet ortamlarında kanun ve yönetmeliğe aykırı bitkisel materyel tanıtım, pazarlama reklam ve haberlerinin ivedilikle önlenmesi en acil konulardan biridir.