Rusya geçmişte bir kaç kere aldığı kararı bu yılda aldı: “Buğday ihracatını kısıtladı.” Türkiye’yi ve birkaç ülkeyi daha bu kararından muaf tutsa da vergileri yükseltmekten de geri durmadı. Peki, Devlet eliyle yapılan istatistiklere göre Türkiye, buğday üretiminde kendine yetebilecek durumda iken neden yurtdışından buğday ihraç etme ihtiyacı duyuyor? İthal edilen buğdayın farkı ne?
Rusya yüzölçümü geniş bir ülke ve büyük tarım alanlarına sahip. Dolayısıyla tarımsal üretim de fazla. Ürünün tamamını kendisinin tüketmesi pek mümkün görünmüyor, ihraç etmek zorunda. O nedenle dönem dönem görünürde herhangi bir neden yokken aldığı buğday ihracatını kısıtlamak gibi kararlardan kısa bir süre sonra vazgeçtiği görülüyor.
Peki, Rusya bu kararı neden alıyor?
Tahıl ve ekmek fiyatlarını artırmak için. Tahıl ve ekmek fiyatlarındaki artışı sağlamakta ekonomik nedenlerin yanı sıra spekülatif nedenlerde etkili. Rusya bunu yapıyor. Spekülasyon yaratıyor. Ancak geçmiş tecrübelerle hareket eden ülkeler yeni hasat geldiğinde başka ülkelerden geçici olarak ihtiyaçlarını temin ederek süreci zararsız ya da az hasarla atlatıyor. Rusya ise bu gidişat nedeniyle, kararında istikrarlı olmakta zorlanıyor ve tavrını kısa bir süre sonra değiştiriyor. Rusya’nın Aralık 2014’te buğday stoklarını korumak gerekçesiyle ihracata getirdiği kısıtlamalar için de aynı şey düşünülebilir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) Tahıl Fiyat Endeksi’ne Rusya’nın buğday ihracatına getirdiği sınırlama nedeniyle buğday fiyatları bir miktar yükseldi. Ancak bir süre sonra 12,5 oranında geriledi.
Türkiye’de ise Merkez Bankası verilerine göre, 2013 yılında tahıl ve ekmek fiyatlarındaki artış yüzde 9,7 olurken, 2014’te yüzde 14, 8 oranında arttı. Bu artış sadece kuraklıkla ve üretimdeki düşüşle açıklanabilir mi?
Rusya’nın spekülasyonu Türkiye’yi olumsuz etkiledi. Türkiye Rusya’nın buğday kısıtlamasından muaf tutulmasına rağmen iç piyasada “Rusya ihracatı durdurdu.” Denilerek tahıl fiyatı artırıldı. Yani, iç piyasanın yön verdiği bu spekülasyon fiyatları yükseltti. Ayrıca, Rusya’nın bu kararı Türkiye’de buğday fiyatını artırabilir. Fiyat artışından ise hem tüketicinin sofrasındaki ekmek hem de un sanayicileri, un ihracatı olumsuz etkilenebilir.
Hatırlatmak gerek; 2008 ve 2010 yıllarında da kuraklık gerekçesiyle buğday ihracatına kısıtlama getirilmiş ve Türkiye’de de fiyatlar yükselmişti. Özetle, Rusya’nın Dünyaya ihraç kısıtlaması ile Türkiye’de iç piyasada gelişen spekülasyonlar kuraklık tahıl ve ekmek fiyatlarını bir süreliğine artırabilir. Ancak 2015 yılında yoğun kar ve yağmur yağışı olumlu sinyaller veriyor. 2015 üretim artışı var ve fiyat artışı 2014’ün gerisinde kalabilir.
Türkiye buğday üretiminde kendine yeten bir konumda iken neden ithal etme ihtiyacı duyuyor?
Farklı iddialar var: “Yerel buğday istenilen kalitede değil.” ya da “Buğday üretim verileri gerçeği yansıtmıyor. Yani aslında biz buğday konusunda kendimize yetmiyoruz.” ya da “Un ihracatı için ithalat yapılıyor.” gibi…Aslında her bir iddiada bir miktar doğruluk payı var. Özellikle makarna üreticileri kaliteli durum buğdayının bir bölümünü ithal etmek zorunda.TÜİK verileri ve Uluslararası Hububat Konseyi (IGC) ve ABD Tarım Bakanlığı’nın (USDA) verileri arasında ortalama 3 milyon ton fark var.
İddia ne olursa olsun sonuç net: “Her yıl ortalama 4 milyon ton buğday ithal ediliyor.