Pandemiler (eski Yunanca’dan pan: tüm + demos: insanlar), bir kıta, hatta tüm dünya yüzeyi gibi çok geniş bir alanda yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıkların genel ismi olarak karşımıza çıkar.
Pandeminin insanlar üzerindeki yüksek etki derecesi virüsün enfektivitesine ve virülansına, toplum bağışıklığına, bireylerin yaşam alışkanlıkları ve sosyo ekonomik durumlarına, bireylerin ülkeler ve şehirler arası mesafe aşım kolaylıklarına, bireylerin yaşamında ve çalışma hayatındaki taşıdığı risk faktörlerine, bulundukları ülkedeki sağlık hizmetlerinin kalitesine ve salgın etkenin iklime bağlı olarak olumlu yada olumsuz tavır değiştirme kabiliyetine sahip olmasına göre değişiklik göstermektedir.
Dünya Sağlık Örgütü İnfluenza Pandemi Hazırlık Planı Senaryosu
DSÖ’nün yayınladığı “Checklist For Influenza Pandemic Preparedness Planning” başlıklı pandemi senaryosunda pandemiye hazırlıksız yakalanıldığında olay akış sırası şöyledir:
• X ülkesinde X salgını bilgileri Sağlık Bakanlığına ulaşır.
• Çevre bölgelerde de olgular saptanır.
• Bölgeye bir ekip gönderilir.
• Hastalardan alınan örneklerde X etkeni saptanır.
• Daha önce insanda saptanmamış X etkeni tanımlanır.
• X etkeninin genetik analizi yapılır.
• Yeni X etkeni güncel haber konusu olur.
• Salgın komşu ülkelerde de görülmeye başlar.
• Seyahat kısıtlaması getirilir.
• Okullar kapatılır.
• İlaç kaynakları yeterli değildir.
• Aşı henüz geliştirilmemiştir.
• Panik başlar.
21TÜBA Covid-19 Pandemi Değerlendirme Raporu
• Salgın görülen ülkelerden gelen uçak yolcularında hastalık görülür.
• Başka kıtalardan hastalık haberleri gelir.
• Sağlık kurumlarının telefonları kilitlenir.
• Aşı, antiviral ilaç bulunamamaktadır.
• Bütün kurumlarda hastalık nedeniyle çalışacak personel sayısı azalır.
• Yoğun bakım üniteleri dolup taşar.
• Solunum cihazları yetmez.
• Yaklaşık 8 hafta içinde pandemi dünyayı silip süpürür.
• Sağlık ve halka hizmet eden kuruluşlar çaresiz kalır.
TARİHTE PANDEMİLER
İnsanlık tarihi boyunca salgın hastalıklar büyük olaylara sebep olmuştur. Bugüne kadar görülen salgın hastalıklardan insanlık tarihine en çok etki edenler veba, kolera, tifüs, çiçek, ebola ve grip olduğu bilinmektedir.
Veba (Kara Ölüm) Çin ve Orta Asya’dan başlayan Veba, 1347 yılında Avrupa nüfusunun yaklaşık üçte birinin ölümüne neden olmuştur. Hastalık, pirelerin insanları ısırmasıyla veya enfekte insandan insana bulaştığı bilinmektedir.
HIV/AIDS HIV (insan bağışıklık yetmezliği virüsü) etkeni insanlarda bağışıklık sisteminin çökerterek AIDS hastalığına neden olmaktadır. 1960 yılında ilk kez ortaya çıktığı bilinen HIV virüsü, ilk olarak maymunlarda görülmüştür. 2017 yılında, HIV ilişkili sebeplerden 940 bin ölüm ve 1,8 milyon yeni HIV enfeksiyonu vakası tespit edilmiştir.
İspanyol Gribi Bu grip türü 1918-1920 yılları arasında H1N1 virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı grip salgınıdır. Birinci Dünya Savaşı’nın son aylarında tüm dünyayı etkisi altına almıştır.
Asya Gribi 1957 yılında Çin’den başlayarak, Uzakdoğu’ya daha sonra da Avustralya, Amerika ve Avrupa’ya yayılmıştır. Asya gribi bulaşıcı bir hastalık olup, genelde dört yılda bir salgın olarak ortaya çıkmaktadır.
Kolera Vibrio cholerae adlı bakterinin sebep olduğu bağırsak enfeksiyonu olup akut ve şiddetli ishal ile seyreden bir hastalıktır. 1817’de Japonya’da, 1826’da Moskova’da, 1831’de Berlin’de, Paris’te ve Londra’da salgınlara neden olmuştur. Tarihte ülkemizdeki en büyük kolera salgını 1912-1913 Balkan Savaşları sırasında yaşanmıştır. Tifüs Etkene bit ve pire’nin vektörlük ettiği bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. İkinci Dünya Savaşı yıllarında İstanbul’da ciddi bir tifüs salgını yaşanmıştır.
Ebola Ebola virüsü insanlarda ve insan dışı primatlarda viral hemorajik ateş gibi komplikasyonlara 22TÜBA Covid-19 Pandemi Değerlendirme Raporu neden olmaktadır. 2014 yılında Gine’deki küçük bir köyde başlayarak Batı Afrika’ya yayılmıştır.
Çiçek Poxvirus ailesinden olan çiçek virüsü hastanın eşyalarıyla, hastaya temasla, sineklerle ve inhalasyonla bulaşmaktadır. Tarihteki ilk aşı, çiçek aşısıdır. Bu hastalığın ortadan kalkması ile aşı sisteminden çıkarılmış olması aynı zamanda ülkemiz açısından dikkat edilmesi gereken bir risk olarak değerlendirilmektedir.
Yakın dönemin salgınları:
SARS 2003
Influenza A H1N5 (kuş gribi)
2007 İnfluenza A H1N1 (domuz gribi)
2009 MERS
2012 Influenza A
H7N9 2013
Ebola 2014
Zika 2015